1. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nın Genel Amacı
Bu program ile otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin;
1. Algı ve bellek becerilerinin geliştirilmesi
2. Motor planlama becerilerinin geliştirilmesi
3. Dil ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi
4. Kendini düzenleme stratejilerinin geliştirilmesi
5. Sosyal uyum becerilerinin geliştirilmesi
6. Erken okuryazarlık, erken matematik, matematik, ilk okuma yazma, akıcı ve doğru okuma, okuduğunu anlama, yazılı ifade, dinlediğini anlama ve dil bilgisi alanlarında akademik becerilerinin desteklenmesi hedeflenmektedir.
2. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nın Yapısı
Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı on modülden oluşmaktadır
3. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nın Öğretme-Öğrenme Süreci
Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler kendileri için belirlenen hedef davranışlara ulaşmak için sistematik öğretime gereksinim duyarlar. Sistematik öğretim davranış analizi ilkelerini temel alarak öğretimin bir plan doğrultusunda tutarlı bir şekilde sunulmasıdır.
Sistematik öğretimin amacına ulaşması öğretimde etkililiği araştırmalarla ortaya konmuş etkili öğretim yöntemlerinin kullanılmasıyla mümkündür. Bu yöntemlerin neler olduğuna ilişkin farklı kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalar bulunmakta; bu çalışmaların sonuçları otizm spektrum bozukluğu olan bireyler için etkili olan yöntemler konusunda bir bakış açısı sunmaktadır. İzleyen başlıklarda akademik becerilerin öğretiminde kullanımı önerilen öğretim yöntemleriyle birlikte söz edilen etkili yöntemlere yer verilmiştir.
• Yanlışsız Öğretim Yöntemleri
Sabit Bekleme Süreli Öğretim
Eşzamanlı İpucuyla Öğretim
• Öykü Temelli Uygulamalar
Sosyal Öyküler
Güç Kartı Stratejisi
• Video Modelle Öğretim
• Bilişsel Süreç Yaklaşımı
Sosyal Kodlama
Sosyal Karar Verme
Sosyal Performans
Sosyal Değerlendirme
• Temel Tepki Öğretimi
• Karşılıklı Taklit Eğitimi
• Kümülatif Tekrar Stratejisi
• Alıştırmayı Artırma
• Çoklu Duyusal Yöntem
• Model Okuma/Yazma – Tekrarlı Okuma/Yazma – Okuma/Yazma Hatası Düzeltme
• Kendini İzleme
• Hedef Belirleme
1. Bireyin mevcut performansını ortaya koyma
2. Hedefleri belirleme:
3. Hedefin gerçekleştirilmesi için planlama yapma
4. Planın uygulanması
5. İzleme ve dönüt
• Etkinlik Temelli Öğretim
• Yazıca Zenginleştirilmiş Oyunlar
• Resimli Kitap Bakma
• Şematik Düzenleyiciler
• Strateji Temelli Yazılı İfade Öğretimi
• Okuduğunu Anlama Stratejilerinin Öğretimi
• Süreç Temelli Matematik Problemi Çözme Öğretimi
4. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nda Ölçme ve Değerlendirme
Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, öğrenme sürecinde farklı ve çoklu öğrenme tekniklerinin kullanılması ve birden çok duyuya hitap eden uygulamaların yürütülmesi durumunda daha rahat öğrenirler. Yetersizlikten etkilenmiş her bir bireyin yetersizlikten etkilenme türü, derecesi, yetersizliğin oluş zamanı, sağlanan hizmetler ve bireysel özellikleri birbirinden farklıdır. Buna bağlı olarak öğrenme düzeyleri de birbirinden oldukça farklılık göstermektedir. Bu nedenle her bireyin bireysel özelliklerine uygun olarak BEP hazırlanması gerekmektedir. BEP, yetersizlikten etkilenmiş bireyin eğitim gereksinimlerini uygun eğitim ortamlarında gerekli destek hizmetleriyle karşılamaya yönelik geliştirilen yazılı bir dokümandır. BEP, yetersizlikten etkilendiği belirlenen her bir birey için geliştirilmelidir. Öeğitime başlamadan önce BEP’in geliştirilmesi, verilecek özel eğitim hizmetinin bireyin gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmesi için gereklidir. BEP; yetersizlikten etkilenmiş bireyin var olan performans düzeyini, yıl sonunda/dönem sonunda bireyde gerçekleşmesi beklenilen hedefleri, eğitim hizmetlerini ve bu hizmetlerin süresini içermelidir. Ayrıca birey için eğitim ortamları ya da kademeleri arasında sağlanacak geçiş hizmetlerini ve ilerlemelerin ölçümlenmesini de kapsamalıdır. BEP hazırlanırken bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi için değerlendirmelerin öğretim sürecinin başlangıcında, öğretim sürecinde, sonunda ve yıl sonunda yapılması gerekmektedir. Bu süreçte özellikle başlangıçta kaba ve ayrıntılı değerlendirmelerin bireyin gerçek performansını yansıtacak şekilde yapılması önem arz etmektedir. Ölçme ve değerlendirme uygulamaları yürütülürken temel ilke olarak biçimlendirici (süreci değerlendirme) ve özetleyici değerlendirme (yıl sonu genel değerlendirme) süreçleri izlenmeli, farklı veri toplama yöntemleri ile ölçme araçları kullanılmalıdır. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nın ölçme ve değerlendirme uygulamaları; bireyin gereksinimlerinin belirlenmesi, öğretim öncesi (ön) değerlendirme, öğretim sonu (son) değerlendirme ve gelişimi izleme, yıl sonu değerlendirmesi aşamalarından oluşmaktadır.
5. Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler İçin Destek Eğitim Programı’nı Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar
Modüllerin sıralanışına bağlı olarak özbakım becerilerinin günlük rutinler içerisinde çalışılmasına dikkat edilmelidir.
Günlük yaşam ve toplumsal yaşam becerilerinin doğal ortamlarda ya da benzetilmiş ortamlar oluşturularak çalışılmasına dikkat edilmelidir. Benzetilmiş ortamlarda gerçekleştirilen çalışmalarda otizm spektrum bozukluğu olan bireylere sık sık alıştırma yapma fırsatları sunulmalıdır.
Sosyal iletişim ve etkileşim yetersizlikleri otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin en temel özelliklerinden biridir. Bu becerilerin öğretiminde etkili öğretim yöntemleri kullanılarak sistematik öğretim yapılmalıdır.
Öğrenmeye destek modülü, her sınıf düzeyindeki bireyle çalışılabilir.
Erken okuryazarlık bölümünde bulunan sesbilgisel farkındalık bölümünde sözcük farkındalığı, uyak farkındalığı, hece farkındalığı ve sesbirim farkındalığı ile ilgili hedefler ardıl beceriler içerdiğinden ardışık çalışılması gerekmektedir
Erken okuryazarlık öğrenme alanında bulunan ses farkındalığı becerilerinde, Türkçede bulunan 5-6 sesin farkındalığının tüm hedef davranışlar bağlamında kazandırılması, yaşı uygun olan bireyler için ses temelli cümle yöntemi ile ilk okuma yazma öğretimine başlamak için yeterlidir.
Erken okuryazarlık bölümünde bulunan hedef ve hedef davranışlar bireyleri ses temelli cümle yöntemi ile ilk okuma yazmaya hazırlayacak önemli becerilerdir. Bu nedenle bireylerin bu bölümdeki hedef davranışlar ile ilgili performansları iyi gözlenmelidir.
Tüm modüllerin uygulanması sürecinde bireylerin çalışma belleği kapasitelerine uygun öğretim, ortam ve materyal düzenlemeleri yapılmalıdır. Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler çalışma belleğinde yaygın yetersizlikler yaşayabilmekte, bu da onların sunulan öğretimden yararlanmalarını engelleyebilmektedir. Bu nedenle, bireylerde çalışma belleği kapasitelerinin belirlenmesi, buna uygun şekilde öğretimin sunulması ve öğretimin etkililiğinin artırılması açısından son derece önemlidir. Çalışma belleği ile ilgili sınırlılık yaşayan bireylere öğretim sırasında basit ve kısa ifadeler kullanılması, çok tekrar yapılması, hatırlatıcılar kullanılması, bilginin organize edilmiş hâlde sunulması, yeni bilginin var olan bilgi ile ilişkili olarak sunulması ve strateji öğretiminden yararlanılması öğrenmeyi kolaylaştırır. Ayrıca görevlerin basitleştirilerek ve basamaklandırılarak verilmesi, bilginin sunum sırasında tekrarlanması ve bireye bilgiyi işlemlemesi için yeterli zaman verilmesi ve bilginin sadece tekrarlanarak değil, üzerinde düşünmesini sağlayacak şekilde sunulması yine öğretim sırasında dikkat edilmesi gereken noktalardandır
Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde bilgiyi işlemleme genellikle daha yavaş bir şekilde gerçekleşmektedir. Yani bilgi sunulduğunda hızla algılanamamaktadır. Bu nedenle, bireyin bu konudaki özelliklerinin belirlenmesi ve gerekli ise buna uygun şekilde; bilginin daha yavaş sunulmasına, gerektiğinde tekrarlanmasına, dikkatinin bilgiye veya ilgili uyarana yönlendirilmiş olmasına, uygunsa yazılı sunulmasına ve işlemleme için yeterli zaman verilmesine dikkat edilmelidir.
Öğretimin mümkün olduğunca yaşantısal, öğrenme sürecine bireyi katarak eğlenceli etkinlikler içerisinde sunulması öğrenmenin kolay ve kalıcı olması için dikkat edilmesi gereken bir husustur.
Okuduğunu anlama, işlem yapma, problem çözme gibi üst düzey bilişsel beceriler gerektiren akademik becerilerin öğretiminde, çıkacak üründen çok ürünü ortaya çıkarmak için
gerekli işlemlere odaklanılmalıdır. Bu amaçla da süreç modellenmeli ve ürüne ulaşmak
için (soruların doğru cevaplanması, doğru çözülen işlem sayısı gibi) sürecin nasıl gerçekleştirildiği yüksek sesle düşünülerek gösterilmelidir.
Otizm spektrum bozukluğu olan bireylerle yürütülen tüm çalışmalarda bireyler için etkili pekiştireçler kullanılmalıdır. Doğal uyaranlar, doğal pekiştireçler kullanılarak edinilen
bilgi ve becerilerin kalıcılığının ve genellenmesinin gerçekleşmesi sağlamalıdır.
Öğretim sırasında önemli bilgilerin vurgulanması, özetlenmesi ve tekrarlanması bireyin
önemli bilgiyi ayrıntı bilgilerden ayırt etmesi için gereklidir.
Birey önemli olan uyaranı ayırt etmekte ve dikkatini sürdürmekte zorlandığından dikkat
geçişi gerektiren durumlarda önemli olan uyarana yönlendirilmelidir.
Destek eğitim her yaş (0-99) aralığında verilebilir.